Hóa đơn tiền điện luôn tăng bất biến
Chị Nguyễn Thị Trinh (ngụ Khu 6B, xã Bình Chánh, TP.HCM) so sánh quá trình sử dụng điện năm nay với năm trước và nhận thấy sự chênh lệch rõ rệt. Trong suốt 8 tháng đầu năm, không có tháng nào hóa đơn điện thấp hơn so với cùng kỳ năm trước, dù gia đình đã cố gắng tiết kiệm. Cụ thể, tháng 8, chị Trinh phải thanh toán hóa đơn hơn 2,2 triệu đồng.
Gia đình chị chỉ gồm hai vợ chồng và hai con nhỏ, sử dụng điện cho sinh hoạt. Theo hóa đơn, gia đình chị phải trả theo mức giá bậc 6 với sản lượng điện tiêu thụ 688 kWh. Chị Trinh nhận xét, nếu tiếp tục áp dụng cơ chế giá điện bậc thang, người dân sẽ phải “oằn mình” gánh chịu hóa đơn ngày càng cao.
Thực tế, nhiều hộ dân khác cũng gặp tình trạng tương tự. Dù đã cố gắng giảm tiêu thụ điện bằng cách chuyển sang sử dụng bóng đèn LED, tủ lạnh, máy lạnh và máy giặt tiết kiệm năng lượng, sản lượng điện tiêu thụ vẫn không giảm như kỳ vọng. Các thiết bị này đều được kiểm nghiệm và chứng minh giúp giảm tiêu thụ điện, nhưng hóa đơn của nhiều hộ gia đình vẫn tăng.
Cụ bà Trương Thị Năng (sinh năm 1950, ngụ khu phố Lộ Diêu, phường Hoài Nhơn Đông, tỉnh Gia Lai) chia sẻ, tổng tiền điện của gia đình ba người (bà, một người lớn và một trẻ nhỏ) trong ba tháng 6, 7 và 8 lên đến hơn 6 triệu đồng. Gia đình sử dụng máy lạnh, máy giặt và tủ lạnh, nhưng máy lạnh ít được bật do người lớn tuổi không quen. Tuy nhiên, hóa đơn điện những tháng gần đây tăng đột biến, gần gấp đôi so với trước. Tháng 6, hóa đơn hơn 2 triệu đồng; tháng 7 hơn 2,1 triệu đồng. Đặc biệt, tháng 8, dù bà Năng ở TP.HCM 25 ngày và hai thành viên còn lại đi điều trị bệnh 10 ngày, hóa đơn vẫn lên tới hơn 1,7 triệu đồng, không giảm đáng kể.
Bà Năng cho biết, dù gia đình tiết kiệm tối đa, hóa đơn vẫn không giảm. Chỉ khi cả nhà gần như không ở, bà mới phát hiện sự bất hợp lý trong cách tính toán của doanh nghiệp điện lực.
Tương tự, chị Nguyễn Thị Đẹp (cùng ngụ khu phố Lộ Diêu, phường Hoài Nhơn Đông, tỉnh Gia Lai) bức xúc vì hóa đơn điện tăng bất thường. Thông thường, gia đình chị chỉ tốn khoảng 2,2 triệu đồng mỗi tháng, nhưng tháng 7, hóa đơn lên tới hơn 2,8 triệu đồng, và tháng 8 là hơn 2,7 triệu đồng. Bức xúc, chị viết trên mạng xã hội: “Đóng tiền điện mà cảm thấy tụt huyết áp!”.
Ngay sau đó, Điện lực Gia Lai cử nhân viên đến kiểm tra đồng hồ điện. Nhân viên giải thích rằng hóa đơn tăng do gia đình sử dụng điện nhiều hơn. Chị Đẹp khẳng định không thay đổi thiết bị hay mua sắm thêm, nhưng nhân viên cho biết hóa đơn tháng này cao hơn cùng kỳ năm trước gần 700.000 đồng. Sau buổi làm việc, nhân viên điện lực cài ứng dụng theo dõi chỉ số điện trên điện thoại. Tuy nhiên, bài viết của chị trên mạng xã hội bất ngờ bị gỡ, dù chị xác nhận không tự xóa.
Những trường hợp trên cho thấy sự bất mãn của người dân với cách tính giá điện và sự thiếu minh bạch trong quản lý của ngành điện lực. Nhiều ý kiến cho rằng cần có giải pháp cải cách để giảm gánh nặng tài chính cho người tiêu dùng.
Xóa bỏ độc quyền của EVN – không thể chậm trễ
Trước thực trạng này, Bộ Chính trị đã đề xuất một bước tiến đột phá trong Nghị quyết 70-NQ/TW ngày 20/8/2025, hướng tới xây dựng thị trường điện cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả. Điểm nhấn là cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), cho phép tư nhân tham gia cung cấp và bán điện trực tiếp cho người dân và doanh nghiệp, tách bạch khâu bán lẻ khỏi độc quyền của EVN. Đề xuất này hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích thiết thực song hành cùng Luật Điện lực 2024 (có hiệu lực năm 2025).
Tiến sĩ Lê Bá Chí Nhân – chuyên gia kinh tế nhận định, trong nhiều năm qua, ngành điện Việt Nam chịu sự chi phối mạnh mẽ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), đơn vị độc quyền trong khâu truyền tải và phân phối điện bán lẻ. Mô hình này từng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh năng lượng và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, nhưng nay bộc lộ nhiều hạn chế, gây áp lực lớn cho người dân và doanh nghiệp.
EVN đã đầu tư mạnh vào hạ tầng, như lưới truyền tải 500kV Bắc-Nam hay các dự án thủy điện lớn như Sơn La, giúp ổn định cung cấp điện và hỗ trợ tăng trưởng GDP 6-7%/năm. Tuy nhiên, cơ chế độc quyền cũng kéo theo nhiều vấn đề. Thiếu cạnh tranh khiến giá điện bậc thang thiếu minh bạch, gây bất bình đẳng giữa các nhóm khách hàng.
Ông Nhân phân tích, cơ chế bù chéo, chậm cập nhật công nghệ và các dự án chậm tiến độ càng làm gia tăng chi phí và giảm hiệu quả. Những bất cập này không chỉ khiến người dân "sấp mặt" với hóa đơn mà còn làm giảm sức cạnh tranh của nền kinh tế, đặc biệt khi nhu cầu điện tăng 8-10%/năm.
Trước hết, sự tham gia của tư nhân sẽ thúc đẩy cạnh tranh, giúp giảm giá điện và cải thiện chất lượng dịch vụ. Kinh nghiệm từ các nước như Anh, Đức cho thấy thị trường điện cạnh tranh có thể giảm 20-30% giá điện cho người dân. Người tiêu dùng sẽ có quyền chọn nhà cung cấp, thay vì phụ thuộc vào EVN, từ đó giảm bất hợp lý trong hóa đơn.
Tiến sĩ Lê Bá Chí Nhân đánh giá, đề xuất này sẽ thu hút đầu tư tư nhân vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, pin lưu trữ hay kho LNG, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước. Ước tính, tư nhân có thể đóng góp 40-50% công suất nguồn điện (183-236 GW) đến năm 2030. Điều này không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng mà còn tạo việc làm và thúc đẩy đổi mới công nghệ, như lưới điện thông minh.
Quan trọng hơn, cơ chế thị trường sẽ loại bỏ bù chéo, tăng minh bạch trong cách tính giá điện, giúp người dân và doanh nghiệp hưởng giá thực tế, hợp lý hơn. Hộ nghèo có thể được hưởng ưu đãi, trong khi các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU, Mỹ sẽ đáp ứng yêu cầu về năng lượng sạch, nâng cao sức cạnh tranh. Nhà nước vẫn giữ vai trò kiểm soát truyền tải chiến lược, đảm bảo cạnh tranh lành mạnh và tránh lạm dụng độc quyền mới.
Tiến sĩ Lê Bá Chí Nhân đúc kết vấn đề: “Đề xuất cho phép tư nhân tham gia cung cấp điện là bước ngoặt quan trọng, đưa ngành điện Việt Nam tiến gần hơn đến mô hình thị trường hiện đại, minh bạch. Nếu được triển khai hiệu quả, đến năm 2030, giá điện có thể giảm 10-15%, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế bền vững và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân. Đây là cơ hội để Việt Nam không chỉ giải quyết những bất cập hiện tại mà còn vươn lên trở thành một trong những thị trường điện tiên tiến trong khu vực ASEAN”.
