Ngày 01/07/2025, một cột mốc quan trọng sẽ được khắc ghi trong lịch sử cải cách hành chính của Việt Nam. Luật số 72/2025/QH15 Tổ chức chính quyền địa phương đã được Quốc hội thông qua, sẽ chính thức đưa mô hình chính quyền địa phương 02 cấp vào vận hành trên toàn quốc. Đây không chỉ là một thay đổi về cơ cấu tổ chức mà là một cuộc cách mạng trong tư duy quản lý, một cuộc "nước rút" lịch sử đòi hỏi cả hệ thống chính trị phải dồn tổng lực, và nó sẽ định hình tương lai của nền hành chính quốc gia, ảnh hưởng trực tiếp đến từng người dân và doanh nghiệp.
Thời điểm "giờ G" cận kề không chỉ là lúc để đánh giá những nỗ lực chuẩn bị, mà còn là cơ hội để chúng ta nhìn nhận thẳng thắn những kỳ vọng lớn lao, những thách thức không nhỏ, và cả những dấu hỏi lớn về khả năng thích ứng của một hệ thống vốn đã quen với những lề lối cũ. Liệu chúng ta có đủ sẵn sàng để nắm bắt cơ hội, hay sẽ vấp phải những "chướng ngại vật" bất ngờ trên con đường cải cách?
Kỳ vọng lớn lao: Nâng tầm hiệu quả và đưa chính quyền gần dân hơn, việc thiết lập chính quyền địa phương 02 cấp không phải là một ý tưởng bột phát, mà là kết quả của một quá trình dài nghiên cứu, đánh giá và nhận diện những bất cập của mô hình cũ. Kỳ vọng lớn nhất đằng sau cuộc cải cách này chính là một nền hành chính tinh gọn hơn, hiệu quả hơn và thực sự phục vụ người dân, doanh nghiệp.
Tinh gọn bộ máy, tăng cường hiệu quả quản lý: Mô hình 02 cấp hướng tới việc loại bỏ các tầng nấc trung gian không cần thiết, giảm sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan cấp tỉnh và xã/phường. Điều này hứa hẹn sẽ làm cho bộ máy hành chính trở nên gọn nhẹ hơn, linh hoạt hơn và hoạt động hiệu quả hơn, tiết kiệm nguồn lực công. Thay vì phải thông qua nhiều "cửa" khác nhau, các vấn đề sẽ được giải quyết nhanh chóng hơn, giảm bớt gánh nặng hành chính cho cả người dân và cán bộ.
Phân quyền mạnh mẽ, phát huy tính chủ động của địa phương: Trọng tâm của Luật 72/2025/QH15 là việc chuyển giao thẩm quyền ra quyết định về nhiều lĩnh vực quan trọng xuống cấp xã/phường, đặc biệt là những vấn đề liên quan trực tiếp đến đời sống hàng ngày của người dân và hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Khi "quyền" và "trách nhiệm" được đặt đúng chỗ, chính quyền cấp xã/phường sẽ có tính chủ động cao hơn, khả năng phản ứng nhanh hơn với các vấn đề phát sinh tại địa phương, từ đó đưa ra các quyết định sát sườn và phù hợp với thực tiễn hơn. Ví dụ, việc cấp phép xây dựng các công trình dân dụng nhỏ, giải quyết một số loại tranh chấp đất đai đơn giản, hay các thủ tục hành chính cụ thể liên quan đến kinh doanh có thể được thực hiện trực tiếp tại cấp xã/phường, giảm thiểu thời gian chờ đợi và đi lại.
Đưa chính quyền gần dân, tăng cường trách nhiệm giải trình: Việc giải quyết các thủ tục hành chính tại cấp xã, phường sẽ giúp người dân và doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận hơn, rút ngắn thời gian và chi phí. Quan trọng hơn, khi chính quyền cấp xã/phường trực tiếp chịu trách nhiệm về các quyết định của mình trước người dân địa phương và HĐND cùng cấp, trách nhiệm giải trình sẽ được nâng cao rõ rệt. Điều này tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc giám sát và đánh giá của xã hội, thúc đẩy một nền hành chính minh bạch và trách nhiệm hơn.
Tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi: Đối với doanh nghiệp, việc cắt giảm tầng nấc, đơn giản hóa thủ tục và tăng tốc độ xử lý ở cấp xã/phường có thể là một "lực đẩy" quan trọng. Nó hứa hẹn giảm bớt gánh nặng hành chính, tiết kiệm thời gian và chi phí tuân thủ, từ đó tạo ra một môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch và hấp dẫn hơn, góp phần thu hút cả đầu tư trong nước và nước ngoài. Một quy trình rõ ràng, nhanh gọn ở cấp địa phương sẽ là điểm cộng lớn trong mắt nhà đầu tư.
Cuộc "nước rút" và những thách thức không nhỏ: Mặc dù những kỳ vọng là rất lớn, nhưng cuộc “nước rút" để vận hành chính quyền 02 cấp từ 01/7/2025 không phải là không có những thách thức cực kỳ cam go, đòi hỏi sự nỗ lực phi thường từ mọi cấp, mọi ngành.
Sự "khớp nối" của hệ thống pháp luật: Thách thức đồng bộ và chi tiết hóa Luật 72/2025/QH15 là xương sống, nhưng để nó đi vào đời sống, hàng loạt các luật chuyên ngành (như Luật Đất đai 2024 với nhiều điểm mới về thẩm quyền, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Luật Bảo vệ môi trường...) và các văn bản dưới luật (nghị định, thông tư) cần được rà soát, sửa đổi, bổ sung và ban hành kịp thời, đồng bộ. Thách thức lớn nhất là làm sao để các văn bản này không bị chồng chéo, mâu thuẫn, và đặc biệt là phải cụ thể hóa được tinh thần phân quyền một cách rõ ràng, tránh những khoảng trống pháp lý hay những quy định mơ hồ dễ gây tranh cãi.
Sự cấp bách hiện tại thể hiện ở việc: Thời gian gấp rút đòi hỏi một khối lượng công việc khổng lồ từ các cơ quan xây dựng pháp luật. Việc đảm bảo chất lượng, tính khả thi và sự nhất quán của hàng trăm văn bản này trong thời gian ngắn là một áp lực rất lớn. Một sự thiếu đồng bộ nhỏ cũng có thể tạo ra "lỗ hổng" pháp lý, gây khó khăn cho việc áp dụng và tạo cơ hội cho những hành vi trục lợi. Ví dụ, nếu thẩm quyền cấp giấy phép A được chuyển xuống cấp xã/phường, nhưng quy trình liên quan đến giấy phép B (mà giấy phép A là điều kiện tiên quyết) vẫn yêu cầu cấp tỉnh, sẽ tạo ra nút thắt cổ chai mới.
Năng lực cán bộ và hạ tầng ở cấp cơ là bài "test" về nguồn lực và chất lượng phân quyền mạnh mẽ đồng nghĩa với việc trao thêm gánh nặng và trách nhiệm cho chính quyền cấp xã/phường. Liệu đội ngũ cán bộ ở cấp này, vốn đã quen với vai trò "thực thi" hơn là "ra quyết định độc lập" đối với các vấn đề phức tạp, có đủ năng lực chuyên môn, đạo đức công vụ và kỹ năng để đáp ứng yêu cầu mới?. Cơ sở vật chất, hệ thống công nghệ thông tin tại các địa phương, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, liệu có đủ để hỗ trợ việc xử lý thủ tục hành chính nhanh chóng và minh bạch, đáp ứng kỳ vọng về một nền hành chính số?
Sự cấp bách hiện tại thể hiện ở việc: Việc đào tạo, bồi dưỡng, sắp xếp lại nhân sự trong giai đoạn này là cực kỳ quan trọng và phải được thực hiện thần tốc, bài bản để tránh tình trạng "phân quyền nhưng không đủ năng lực thực thi". Nếu cán bộ cấp huyện chưa vững về nghiệp vụ hoặc thiếu công cụ hỗ trợ, việc ra quyết định có thể sai sót, gây thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp, và dẫn đến tình trạng khiếu nại, tố cáo tràn lan.
Nguy cơ thiếu thống nhất và "cục bộ địa phương".Khi thẩm quyền được trao cho địa phương, một thách thức tiềm tàng là sự thiếu thống nhất trong cách hiểu và áp dụng pháp luật giữa các xã, phường, các tỉnh. Điều này có thể dẫn đến tình trạng mỗi nơi một kiểu, tạo ra rào cản cho doanh nghiệp hoạt động trên phạm vi rộng, và thậm chí làm phát sinh những "vùng trũng" hoặc "điểm nóng" về quản lý hành chính cục bộ, ảnh hưởng đến môi trường đầu tư chung của quốc gia.
Sự cấp bách hiện tại thể hiện ở việc: Cơ chế kiểm soát, giám sát và các hướng dẫn thống nhất từ trung ương cần được thiết lập và vận hành hiệu quả ngay từ những ngày đầu để ngăn chặn tình trạng này. Nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ, việc phân quyền có thể bị lạm dụng, biến thành công cụ cho lợi ích cục bộ, gây ra sự bất bình đẳng và kém minh bạch.
Tác động đến công tác giải quyết tranh chấp và tố tụng là thử thách mới cho công lýTừ góc độ pháp lý, đặc biệt là trong lĩnh vực tố tụng, tác giả đặc biệt lo ngại về những vấn đề phát sinh trong việc xác định thẩm quyền của cơ quan hành chính và tòa án khi có tranh chấp. Việc thay đổi thẩm quyền liên tục có thể khiến người dân và doanh nghiệp khó xác định đúng đối tượng để khiếu nại, tố cáo hoặc khởi kiện, dẫn đến tình trạng "chạy vòng", lãng phí thời gian và chi phí. Tòa án cũng cần phải nhanh chóng thích nghi với các quy định mới để tránh sai sót trong việc thụ lý và giải quyết vụ án.
Sự cấp bách hiện tại thể hiện ở việc: Cần có sự phối hợp chặt chẽ và hướng dẫn kịp thời từ Tòa án nhân dân Tối cao về việc áp dụng Luật mới trong tố tụng hành chính để đảm bảo công lý không bị đình trệ. Nếu việc xác định bị đơn trở nên phức tạp, các vụ án có thể kéo dài, ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của đương sự. Chẳng hạn, một quyết định hành chính do cấp huyện ban hành, nhưng lại dựa trên cơ sở một chủ trương của cấp tỉnh, khi bị kiện ra tòa sẽ khiến luật sư phải "đau đầu" xác định ai là bị đơn chính xác và Tòa án nào có thẩm quyền.
Chìa khóa thành công – Lòng dũng cảm và sự đồng lòng
Việc Luật 72/2025/QH15 tổ chức chính quyền địa phương có hiệu lực và mô hình chính quyền 02 cấp vận hành từ 01/07/2025 là một dấu mốc quan trọng, một cuộc "nước rút" lịch sử trong công cuộc cải cách hành chính của Việt Nam. Đây là một bước tiến lớn, mang theo kỳ vọng về một nền hành chính hiệu quả, gần dân và minh bạch hơn.
Tuy nhiên, với tư cách là một người theo dõi sát sao và trực tiếp tham gia vào hệ thống pháp luật, tác giả hiểu rằng mọi cuộc cải cách đều đi kèm với những thách thức. Việc nhận diện rõ những điểm thuận lợi để phát huy và thẳng thắn đối mặt với những bất cập, đặc biệt là những tác động đến quyền và lợi ích của người dân, doanh nghiệp, cũng như những thách thức trong công tác tố tụng, là điều kiện tiên quyết để Luật đi vào cuộc sống một cách thành công.
Để cuộc "nước rút" lịch sử này thực sự mang lại kết quả bền vững, chúng ta cần một hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch và nhất quán, đây là nền tảng cốt lõi. Các văn bản hướng dẫn cần được ban hành nhanh chóng, chi tiết và dễ hiểu, tránh các kẽ hở pháp lý và sự chồng chéo.
Đầu tư mạnh mẽ vào năng lực cán bộ: Không chỉ là đào tạo lý thuyết, mà còn là bồi dưỡng kỹ năng thực tiễn, nâng cao đạo đức công vụ, và trang bị đầy đủ công cụ làm việc hiện đại cho cán bộ ở mọi cấp, đặc biệt là cấp xã/phường.
Cơ chế giám sát và phản biện xã hội hiệu quả: Người dân và doanh nghiệp cần được tạo điều kiện để tham gia giám sát, phản hồi về những vướng mắc phát sinh, để chính quyền có thể điều chỉnh kịp thời và lắng nghe tiếng nói từ thực tiễn.
Sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ: Từ trung ương đến địa phương, sự đồng lòng và quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, thậm chí hy sinh một số lợi ích cục bộ, là yếu tố then chốt để đảm bảo cuộc cải cách này thành công toàn diện.
Chính quyền địa phương 02 cấp sẽ mở ra một kỷ nguyên mới của nền hành chính hiệu quả, minh bạch và phục vụ, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước. Thách thức là rất lớn, nhưng cơ hội cũng không hề nhỏ. Giờ là lúc để tất cả chúng ta cùng nhau bước vào cuộc "nước rút" này với tinh thần trách nhiệm và sự chủ động cao nhất, vì một Việt Nam vững mạnh hơn.
Luật sư LƯU TIẾN DŨNG
Hãng Luật la Défense
