Đổi mới hình thức tuyên truyền phòng chống bạo lực học đường bằng phiên tòa giả định

Trước thực trạng đó, việc nâng cao nhận thức pháp luật, xây dựng ý thức tôn trọng pháp luật trong môi trường học đường là nhiệm vụ cấp thiết được đặt ra. Đoàn Luật sư TP. Hà Nội trong những năm qua đã thường xuyên phối hợp với các trường học trên địa bàn TP. Hà Nội tổ chức các buổi tuyên truyền, giáo dục pháp luật về phòng chống bạo lực học đường. Bên cạnh việc tuyên truyền các quy định pháp luật với cách làm truyền thống thì việc tổ chức mô hình tuyên truyền bằng phiên tòa giả định cũng đặc biệt được chú trọng quan tâm.

Bằng việc mô phỏng hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân, phiên tòa giả định giúp người tham dự hiểu rõ hơn về quy trình tố tụng, hậu quả pháp lý của hành vi vi phạm, đồng thời lan tỏa thông điệp “Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”. Đặc biệt, khi chủ đề phiên tòa giả định tập trung vào hành vi bạo lực học đường, nó không chỉ mang ý nghĩa pháp lý đơn thuần, mà còn thể hiện chiều sâu nhân văn trong giáo dục, góp phần định hướng hành vi, thái độ và giá trị sống tích cực cho học sinh.

Theo quy định tại Nghị định số 80/2017/NĐ-CP ngày 17/7/2017 của Chính phủ về môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng, chống bạo lực học đường thì bạo lực học đường là hành vi hành hạ, ngược đãi, đánh đập; xâm hại thân thể, sức khỏe; lăng mạ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm; cô lập, xua đuổi và các hành vi cố ý khác gây tổn hại về thể chất, tinh thần của người học xảy ra trong cơ sở giáo dục hoặc lớp độc lập.

Thực tế cho thấy, bạo lực học đường không chỉ gây hậu quả đối với nạn nhân mà còn ảnh hưởng đến người gây ra, tập thể lớp, nhà trường và gia đình. Nhiều học sinh sau khi bị bạo lực đã rơi vào khủng hoảng tâm lý, thậm chí tự tử. Mặt khác, người thực hiện hành vi bạo lực có thể phải chịu trách nhiệm kỷ luật, xử phạt hành chính, bồi thường dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 xác định giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục quốc dân cho các học sinh là thanh thiếu niên, sinh viên là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên không chỉ của nhà trường mà là còn là của toàn xã hội. Việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật không chỉ là truyền đạt tri thức pháp lý, mà còn hướng đến hình thành ý thức tuân thủ pháp luật, hành vi ứng xử có văn hóa và nhân ái trong tầng lớp thanh thiếu niên.

Bên cạnh phương thức giáo dục pháp luật truyền thống (như giảng dạy lý thuyết hoặc tổ chức hội nghị tuyên truyền) đôi khi còn khô khan, ít tạo hứng thú, thiếu tương tác giữa người học với thầy cô cũng như thiếu sự liên hệ thực tiễn, thì việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm pháp luật trực quan như phiên tòa giả định là hướng đi mới đầy tính sáng tạo, phù hợp với tâm sinh lý và nhận thức của giới trẻ, giúp học sinh được “học đi đôi với hành”, hiểu và cảm nhận pháp luật bằng cả lý trí và cảm xúc với trực quan sinh động, tình huống sát thực tế.

Trong phiên tòa giả định có sự mô phỏng lại một phiên tòa thật dựa trên tình huống pháp lý giả định hoặc có thật, với sự tham gia của các nhân vật là đại diện cho cơ quan tố tụng, người tham gia tố tụng như Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên, Luật sư, bị cáo, bị hại, nhân chứng. Mặc dù là “giả định”, song phiên tòa được tổ chức theo đúng trình tự, thủ tục tố tụng hình sự hoặc dân sự; các tình tiết, lời khai, bản luận tội, bản bào chữa, phán quyết... đều được xây dựng chân thực, hợp lý, giúp người xem có cảm giác đang chứng kiến một phiên xử thực tế.

Tại đây, học sinh được chứng kiến toàn bộ quy trình xét xử, từ thủ tục mở phiên tòa, công bố cáo trạng, phần xét hỏi, tranh luận đến tuyên án. Mỗi lời nói, hành động trong phiên tòa đều gửi đi một thông điệp giáo dục mạnh mẽ: Mọi hành vi vi phạm pháp luật, dù nhỏ, đều có hậu quả và trách nhiệm pháp lý tương ứng. Khi học sinh thấy rõ hậu quả pháp lý của hành vi bạo lực có thể bị xử lý nhiều cấp độ khác nhau mà mức nặng nhất là bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Cố ý gây thương tích", hoặc "Làm nhục người khác", hoặc "Gây rối trật tự công cộng", các học sinh sẽ có nhận thức đúng đắn hơn về giới hạn hành vi, biết tôn trọng pháp luật và kiểm soát cảm xúc của mình.

Chương trình tuyên truyền pháp luật về phòng chống bạo lực học đường thường được thiết kế thành hai phần. Phần đầu là một phiên tòa giả định bằng một vụ án hình sự và được thiết kế tình huống sát với môi trường học đường, được xây dựng đơn giản, dễ hiểu và ít dữ kiện để phù hợp với nhận thức của các học sinh. Mục đích hướng tới là qua việc xét xử của phiên tòa học sinh thấy được các hành vi vi phạm pháp luật sẽ bị xử lý theo pháp luật.

Sau khi kết thúc phiên tòa giả định là phần giao lưu giữa các luật sư trong Đoàn với các học sinh, bằng việc thiết kế các câu hỏi trắc nghiệm về nhận dạng tình huống và các hành vi bạo lực học đường; các biện pháp xử lý và cách phòng tránh bạo lực học đường, kèm theo là món quà nhỏ khích lệ tinh thần được chuẩn bị từ Nhà trường để thêm phần phấn khích các học sinh phát biểu làm cho buổi tuyên truyền trở thành buổi học tập ngoại khóa bổ ích và đầy thú vị với các học sinh. Qua đó, giúp các em học sinh tự trang bị kiến thức pháp luật về phòng, chống bạo lực học đường và kỹ năng xử lý các tình huống bạo lực học đường, từ đó xây dựng môi trường giáo dục nói không với bạo lực học đường.

So với bài giảng lý thuyết, phiên tòa giả định tạo nên một không gian học tập trải nghiệm, sinh động và thực tế. Học sinh không chỉ nghe giảng mà còn được “thấy”, “cảm” và “tham gia” vào quá trình pháp lý. Cảm xúc của nhân vật từ bị cáo hối hận nói lời sau cùng với lời lẽ chân thành, với thái độ ăn năn hối cải, thành khẩn nhận tội xin được khoan hồng, người bị hại tổn thương nhưng với đầy long vị tha cho bị cáo được hưởng sự khoan hồng cao nhất của pháp luật, đến sự nghiêm minh của Hội đồng xét xử khơi gợi sự đồng cảm và suy ngẫm sâu sắc trong người xem. Qua đó, học sinh dễ dàng rút ra bài học: Bạo lực không bao giờ là cách giải quyết mâu thuẫn, chỉ có tôn trọng, chia sẻ và pháp luật mới bảo vệ được quyền lợi của mình.

Phiên tòa giả định không chỉ dừng lại ở việc giáo dục pháp luật, mà còn giúp học sinh phát triển kỹ năng mềm quan trọng như: Kỹ năng kiểm soát hành vi và cảm xúc khi có tình huống mâu thuẫn; kỹ năng tự bảo vệ bản thân trước bạo lực học đường; Kỹ năng giao tiếp và ứng xử phù hợp để tránh bị bạo lực học đường. Qua việc tổ chức thành công của phiên tòa giả định còn là sự chung sức đồng lòng của nhà trường với gia đình và toàn xã hội về việc xây dựng môi trường học tập lành mạnh, không bạo lực học đường, góp phần hình thành văn hóa pháp lý trong môi trường học đường, là biện pháp phòng chống bạo lực học đường có chủ động hiện nay.

Luật sư NGUYỄN VĂN NGUYÊN

Công ty Luật Hưng Nguyên

Đoàn Luật sư TP. Hà Nội