Những thách thức lớn đối với báo chí hiện nay
Một trong những thách thức nổi bật là sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng thông tin của độc giả. Ngày nay, độc giả (đặc biệt là thế hệ trẻ) có xu hướng tìm kiếm tin tức miễn phí, nhanh chóng và dễ tiếp cận qua mạng xã hội, thay vì đọc báo in hay thậm chí là truy cập vào các trang báo điện tử truyền thống. Điều này khiến các cơ quan báo chí gặp khó trong việc duy trì lượng độc giả trung thành và thu hút các nguồn thu từ thuê bao, bán báo.
Các nền tảng mạng xã hội (như Facebook, YouTube, TikTok,...) không chỉ trở thành nguồn thông tin chính với một bộ phận không nhỏ người dùng mà còn là đối thủ đáng gờm của báo chí trong cuộc đua thu hút quảng cáo. Nhiều doanh nghiệp hiện nay ưu tiên chi tiêu ngân sách quảng cáo cho mạng xã hội, vốn có khả năng cá nhân hóa nội dung và tiếp cận nhanh chóng đến khách hàng mục tiêu, khiến báo chí mất đi nguồn thu tài chính quan trọng.
Bên cạnh đó, trước sức ép của tốc độ thời đại số, nhiều cơ quan báo chí đã buộc phải sản xuất nội dung liên tục, cập nhật nhanh chóng để “đuổi kịp” mạng xã hội. Áp lực chạy theo thời gian đôi khi khiến các nhà báo, biên tập viên dễ mắc sai sót trong quy trình kiểm chứng thông tin, làm giảm chất lượng tin bài, ảnh hưởng đến uy tín cơ quan báo chí.
Việc thiếu thời gian đầu tư cho điều tra, phân tích, phản biện cũng khiến nhiều sản phẩm báo chí không còn chiều sâu như trước.
Cơ hội mới mở ra cho nền báo chí Việt Nam
Dù đối mặt với nhiều khó khăn, song nền báo chí Việt Nam cũng đang đứng trước những cơ hội lớn để tái cấu trúc, nâng cấp và phát triển một cách bền vững.
“Sự chọn lọc tự nhiên” thúc đẩy đổi mới và sáng tạo
Chính những áp lực từ thị trường (đặc biệt là các nền tảng mạng xã hội) lại đang trở thành chất xúc tác buộc các cơ quan báo chí phải thay đổi.
Nhiều đơn vị đã mạnh dạn tái cấu trúc, đầu tư công nghệ, cải tiến nội dung và hình thức thể hiện, sáng tạo các sản phẩm truyền thông đa phương tiện, video tương tác, podcast, infographic,… Điều này giúp báo chí trở nên hấp dẫn hơn với độc giả hiện đại.
“Sự chọn lọc tự nhiên” này sẽ góp phần đào thải các cơ quan báo chí trì trệ, thiếu năng lực cạnh tranh, đồng thời khẳng định vai trò và vị thế của những đơn vị năng động, đổi mới, có tầm nhìn dài hạn.
Tiếp cận độc giả toàn cầu dễ dàng hơn
Trong thời đại số, báo chí Việt Nam có điều kiện vươn ra ngoài biên giới quốc gia. Nhờ sự phát triển của báo điện tử, các bài viết bằng tiếng Việt và cả các phiên bản song ngữ có thể tiếp cận cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài cũng như độc giả quốc tế quan tâm đến Việt Nam. Đây là cơ hội để mở rộng tầm ảnh hưởng, xây dựng hình ảnh quốc gia và truyền tải thông tin chính thống ra thế giới.
Ứng dụng công nghệ mới (AI và Big Data) để tiết kiệm thời gian, chi phí và nâng cao hiệu quả
Một trong những lợi thế quan trọng của báo chí hiện đại là khả năng ứng dụng công nghệ vào quy trình sản xuất tin bài. Hiện nay, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) đang được triển khai để phân tích xu hướng độc giả, tối ưu đề xuất nội dung, tự động hóa việc tổng hợp tin tức, tạo gợi ý tiêu đề hấp dẫn,…
Đặc biệt, là báo chí hiện nay luôn chú trọng việc đầu tư phát triển nguồn nhân lực có năng lực thích ứng và khai thác hiệu quả công nghệ mới trở thành yêu cầu cấp thiết.
Các nhà báo không chỉ cần kỹ năng nghiệp vụ mà còn phải am hiểu công nghệ, có khả năng sử dụng các công cụ AI. Do đó, luôn cần có chiến lược đào tạo bài bản, từ nâng cao kiến thức công nghệ, kỹ năng phân tích dữ liệu, đến đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số.
Điều này giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, nâng cao hiệu quả và độ chính xác trong sản xuất báo chí, đặc biệt là trong môi trường báo điện tử.
Giữ vững vai trò là kênh thông tin chính thống, tin cậy
Sự phát triển mạng xã hội nói đã làm thay đổi cuộc sống con người hàng ngày, hàng giờ, theo đó, các mạng xã hội hiện nay có vai trò rất quan trọng, thu hút đông đảo công chúng tham gia, chỉ cần có máy tính hoặc điện thoại thông minh có kết nối mạng là người sử dụng có thể thoải mái bày tỏ ý kiến, quan điểm cá nhân của mình lên trên mạng xã hội ở bất kỳ đâu, với bất kỳ ai, bất kỳ lúc nào mà không bị kiểm soát hoặc hạn chế.
Điều này đặt ra một nguyên tắc quan trọng trong một “biển” thông tin với không ít tin giả, tin sai lệch xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau. Đó là, báo chí phải bảo đảm chất lượng (quy trình kiểm chứng và chuẩn mực nghề nghiệp) để giữ vững được vị thế là nguồn thông tin đáng tin cậy.
Độc giả nghiêm túc, cơ quan quản lý, nhà đầu tư, và nhiều đối tượng khác vẫn lựa chọn báo chí chính thống để tiếp cận thông tin xác thực.
Đây là lợi thế riêng có mà các nền tảng mạng xã hội khó có thể thay thế hoàn toàn.
Luật Báo chí (sửa đổi) là hành lang pháp lý cho báo chí phát triển bền vững
Dự kiến trong thời gian tới, Luật Báo chí sẽ được sửa đổi một cách toàn diện nhằm khắc phục các bất cập hiện nay và tạo điều kiện cho báo chí Việt Nam phát triển bền vững, phù hợp với thời đại số, kỷ nguyên vươn mình của đất nước. Những điểm nổi bật có thể kể đến như là:
- Nâng cao tiêu chuẩn cấp thẻ nhà báo, chú trọng đạo đức và chuyên môn; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Như vậy, sẽ loại bỏ đội ngũ nhà báo đạo đức yếu kém, năng lực chuyên môn hạn chế, nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí, giữ được niềm tin của độc giả vào báo chí.
- Giải quyết triệt để vấn đề bản quyền bằng cách quy định rõ ràng việc không xem trang thông tin điện tử tổng hợp là sản phẩm báo chí, tránh tình trạng sao chép không phép.
- Tăng cường hỗ trợ từ Ngân sách Nhà nước cho hoạt động báo chí (bảo đảm phù hợp trong từng thời kỳ), có cơ chế tự chủ tài chính, tạo động lực phát triển năng động hơn cho các đơn vị báo chí.
Tất cả nội dung trên những sửa đổi, bổ sung quan trọng nhằm thúc đẩy nền tảng báo chí luôn tinh chuẩn, nhanh chóng và bền vững, đặc biệt là trong bối cảnh môi trường số đang được thúc đẩy mạnh mẽ, và phát triển mở rộng hiện nay.
Luật sư PHẠM THANH HỮU
Đoàn Luật sư TP. Hồ Chí Minh
